Głosy ptaków

Ptaki to jedne z bardziej lubianych przez ludzi zwierząt. Żyją w każdym środowisku, często blisko nas i są stosunkowo łatwe do obserwacji. Spora część z nich odznacza się pięknym kolorowym upierzeniem. Dodatkowo większość z nich mniej lub bardziej pięknie śpiewa. Cieszą zatem oko i ucho mieszkańców miast i wsi. Na naszej stronie znajdziesz głosy ptaków polskich, wraz z krótką charakterystyką biologii oraz omówieniem śpiewu i dźwięków wydawanych przez każdy opisany gatunek ptaka. Lista gatunków jest systematycznie uzupełniana.

Głosy ptaków – gdzie, kiedy i jak ich słuchać?

Najprostsza odpowiedź to wszędzie. Wiosną i latem wystarczy tylko na chwilę się zatrzymać i nadstawić ucha, a jesienią czy zimą zapraszamy do odsłuchu naszych nagrań dokonanych w trakcie prac terenowych. Pod wykazem gatunków, umieściliśmy również kilka uniwersalnych faktów odnoszących się do śpiewu, wydawanych odgłosów, a także zwyczajów ptaków powiązanych z ich aktywnością głosową. W opisach gatunkowych znajdziesz podpowiedzi dedykowane konkretnym gatunkom.

Które ptaki śpiewają?

Głosy wydają wszystkie ptaki, jednak głos to jeszcze nie śpiew. Aby ptak mógł śpiewać, czyli wydawać długie, modulowane i powtarzalne dźwięki układające się w powtarzalne struktury potrzebna jest odpowiednio zbudowana krtań. Tak zbudowaną krtań mają ptaki z rzędu ptaków wróblowatych Passeriformes, rzędu zwanego czasem: ptaki śpiewające. Jest to najliczniejszy rząd wśród ptaków, do wróblowatych należy ponad 6200 gatunków z około 11 tyś. wszystkich gatunków ptaków. Nie oznacza to, że pozostałe ptaki nie komunikują się głosowo, używają one rozmaitych głosów, czasem dość dziwnych jak np. głosy bąka czy cietrzewia. Komunikacją akustyczną jest również dudnienie dzięciołów w drzewa czy klekot bocianów.

Po co ptaki śpiewają?

Śpiew ma zasadniczo dwie funkcje. Pierwszą jest „obwieszczenie” innym przedstawicielom własnego gatunku, iż dany obszar – terytorium jest już zajęte. Większość ptaków wróblowatych jest terytorialna, oznacza to, że zajmują pewien obszar i bronią do niego dostępu innym osobnikom własnego gatunku. Niemal u wszystkich gatunków terytoria zakładają samce i bronią ich przed innymi samcami. Z reguły zakładane są one tylko na okres lęgowy. Ma to na celu zapewnienie sobie miejsca do założenia gniazda oraz zabezpieczenia żerowiska, aby wykarmić parę lęgową i ich pisklęta. Drugą funkcją śpiewu jest przywabienie samicy do swojego terytorium. Samice kojarzą się z najlepszymi samcami, a jedną z cech wyróżniających wartość samca jest „jakość” jego śpiewu. Samice różnych gatunków różnie oceniają „jakość” śpiewu. U części gatunków (np. słowików) ważne jest wierne odtworzenie pieśni, u innych (np. szpaków, łozówki) w cenie są improwizacje, zaś u innych (np. strumieniówki) wytrwałość.

Kiedy ptaki śpiewają?

Śpiew ptaków choć ma ważne funkcje (oznaczenie zajęcia terytorium, wabienie samicy) stwarza również zagrożenia. Przede wszystkim zdradza lokalizację ptaka potencjalnym drapieżnikom przez co naraża go na utratę życia. Poza tym przez śpiewanie ptak przeznacza mniej czasu np. na żerowanie. W związku z tym z ewolucyjnego punktu widzenia nastąpiło ograniczenie okresu śpiewania przez ptaki do najbardziej efektywnego okresu, czyli do sezonu lęgowego.  W naszych szerokościach geograficznych jest to okres od przedwiośnia do lata, czyli od połowy lutego do przełomu lipca i sierpnia. Śpiewanie po okresie lęgowym byłoby zbędnym ryzykiem ze względu na drapieżnictwo, choć niektóre osiadłe gatunki np. strzyżyki czasem zimą „pośpiewują” jednak nigdy nie ma to charakteru kilkugodzinnych wiosennych koncertów.

O świcie i pod wieczór

Poza porą roku, o aktywności głosowej ptaków decyduje również pora dnia. Tu ponownie większość śpiewających ptaków zachowuje się podobnie i najintensywniej śpiewa wcześnie rano, o świcie i w pierwszych godzinach dnia. Jest to również wynikiem zwiększania efektywności śpiewu. Powietrze o świcie i rano charakteryzuje się większą wilgotnością niż w środku dnia, a śpiew, który w ujęciu fizycznym jest falą akustyczną w wilgotnym powietrzu rozchodzi się lepiej niż w suchym. Drugi, ale już mniejszy szczyt aktywności można zauważyć wieczorem, gdy ponownie wilgotność powietrza się zwiększa. Niektóre gatunki np. słowiki, natomiast wybrały głównie nocne koncerty.

Głosy ptaków a śpiew – w czym tkwi różnica?

Głosy w przeciwieństwie do śpiewów wydawane są przez ptaki w ciągu całego roku. Mają różne funkcje, a w przypadku ptaków nie wróblowatych, czyli „nie śpiewających” spełniają również funkcje śpiewu. W takim przypadku mówimy o głosach godowych. Są to zwykle proste, jedno lub dwu głoskowe głosy wydawane przez ptaki np. ”ku-ku” kukułki. Ptaki wróblowate również wydają głosy, czyli krótkie dźwięki. Są one wydawane w różnym celu. Przede wszystkim jako ostrzeżenie przed zbliżającym się drapieżnikiem. Takie ostrzeżenia są rozumiane przez ptaki na płaszczyźnie międzygatunkowej tj. ostrzegający o zbliżaniu się drapieżnika głos kosa jest rozumiany również przez sikory czy zięby. Głosy ostrzegawcze informują również jaki drapieżnik się zbliża, ptaki inaczej ostrzegają przed drapieżnikiem lądowym np. lisem, a inaczej przed skrzydlatym np. krogulcem czy jastrzębiem. Poza ostrzeżeniem są głosy wyrażające niepokój przed zbliżającym się zagrożeniem np. człowiekiem. Mają one na celu zwrócenie uwagi na ptaka i odciągnięcie go od gniazda. W trakcie migracji ptaki często wydają głosy kontaktowe mające na celu utrzymania stada czy odszukanie innych migrujących osobników.