Ruszamy w teren, czyli inwentaryzacja przyrodnicza w praktyce

Odeszły już całodobowe przymrozki, zakwitły leszczyny i pojawiły się pierwsze przebiśniegi. W lesie intensywnie kwitnie wawrzynek wilczełyko, a na niebie popisuje się skowronek. To nieomylne oznaki nadchodzącej wiosny i czas, kiedy ruszają intensywne prace terenowe. To również dobra okazja, aby przypomnieć czym jest i na czym polega inwentaryzacja przyrodnicza.

Czym jest inwentaryzacja przyrodnicza?

Inwentaryzacja przyrodnicza obejmuje spis głównych elementów przyrody. Poza tym stanowi dokument wyjściowy do prowadzenia kolejnych działań zmierzających do zwiększenia wiedzy na temat bioróżnorodności badanego terenu. Dotyczy zarówno elementów przyrody ożywionej (fauna i flora), jak również elementów przyrody nieożywionej m.in.: skały, jaskinie, wodospady czy koryta rzeczne.

W jakim celu jest wykonywana?

Prace terenowe w ramach przeprowadzanej inwentaryzacji pozwalają na ustalenie aktualnego stanu przyrody badanego obszaru. Wykonuje się je w celu późniejszego planowania różnych form ochrony przyrody, takich jak rezerwaty czy parki krajobrazowe. Dokładne inwentaryzacje przyrodnicze powinny być też zrealizowane w granicach już istniejących obszarów chronionych. Pozwala to oszacować zachodzące zmiany na badanym terenie i umożliwia zastosowanie odpowiednich modyfikacji w prowadzonych działaniach ochronnych. Inwentaryzacje przyrodnicze powinny też stanowić podstawę właściwie przygotowanych planów zagospodarowania przestrzennego gmin czy powiatów. Przeprowadza się je również na terenach przeznaczonych pod przyszłe inwestycje m.in.: drogi, budynki, farmy i elektrownie wiatrowe, a także linie energetyczne.

Kto może ją wykonywać?

Odpowiednie przeprowadzenie inwentaryzacji przyrodniczej wymaga rozległej wiedzy, takiej jak znajomość zbiorowisk roślinnych, gatunków roślin, gatunków zwierząt, podstaw geologii oraz geomorfologii. Ważna jest także łatwość poruszania się po fachowej literaturze i przede wszystkim sprawna organizacja pracy w terenie. Dlatego, aby została poprawnie wykonana, należy ją powierzyć przyrodnikom posiadającym już doświadczenie w pracach terenowych. Inwentaryzację przyrodniczą cechuje złożoność elementów. Z tego powodu warto, aby w jej przeprowadzaniu brały udział osoby specjalizujące się w różnych dziedzinach nauk przyrodniczych. Są to przede wszystkim:

• botanik – zajmujący się roślinami,
• dendrolog – specjalista od drzew i krzewów,
• ornitolog – ekspert od ptaków,
• teriolog – zajmujący się ssakami,
• chiropterolog – specjalizujący się w nietoperzach,
• herpetolog – ekspert od płazów i gadów,
• ichtiolog – specjalista od ryb,
• entomolog – zajmujący się owadami.

Jak przeprowadza się inwentaryzację przyrodniczą?

Głównym działaniem podczas przeprowadzania inwentaryzacji przyrodniczych są prace w terenie, jednak przed ich rozpoczęciem należy poczynić prace wstępne. W ich zakres wchodzi wyznaczenie dokładnych granic badanego obszaru. Kolejnym krokiem jest zebranie odpowiednich map topograficznych, danych archiwalnych, publikacji i wcześniejszych opracowań dotyczących terenu. Istotne jest również rozpoznanie budowy geologicznej, rodzaju gleb, rzeźby terenu czy warunków hydrologicznych. Warto też ustalić wcześniej jaka roślinność potencjalnie występuje na badanym terenie oraz jakie typy ekosystemów można w nim wyróżnić. Wszystkie zebrane informacje powinny być zebrane w formie jednej, spójnej bazy danych.

Inwentaryzacja botaniczna

Aby zbadać roślinność występującą na badanym obszarze należy wykonać spis wszystkich gatunków roślin, a także spis oraz rozmieszczenie konkretnych zbiorowisk roślinnych. Prace w terenie wykonuje się minimum trzy razy, tj. podczas wiosny, w czerwcu i w okresie lipca-sierpnia. Dla poszczególnych gatunków roślin ustala się dokładne współrzędne geograficzne, a następnie umieszcza w odpowiedniej bazie danych. Później rozmieszczenie roślin przedstawia się na mapach florystycznych. W trakcie ustalania występujących gatunków roślin można także rozpoznać charakter dominującej roślinności. Mogą to być zbiorowiska leśne (np.: bory, buczyny, grądy), nieleśne (np.: łąki, pastwiska, torfowiska), pola i odłogi, parki, cmentarze, wysypiska, tereny zabudowane, itp. Ocenia się również stan zachowania terenu (naturalny bądź zdegradowany) oraz sposób jego użytkowania. Zebrane informacje są kartowane, tworząc mapę fitosocjologiczną.

Inwentaryzacja faunistyczna

W przypadku inwentaryzowania fauny sprawa jest już bardziej skomplikowana. Każda grupa zwierząt – ssaki, ptaki, gady, płazy, ryby i bezkręgowce wymaga indywidualnego podejścia. Należy także zastosować odmienną metodykę badań, a działania powinny być wykonywane przez właściwych specjalistów. Również i czas przeprowadzanych prac w terenie powinien być dostosowany do każdej grupy zwierząt. Istotne jest, aby przeprowadzać je kilkukrotnie w trakcie sezonu wegetacyjnego. Na przykład wczesną wiosną, kiedy drzewa jeszcze nie są ulistnione, łatwiej zobaczyć gniazda ptaków, a także inne niewielkie zwierzęta. Osobniki, w zależności od gatunku, mogą występować na areałach o różnej wielkości, od kilku metrów aż do nawet setek kilometrów. Areały te zaznacza się na mapie w postaci okręgów. Inwentaryzację faunistyczną przeprowadza się w głównych biotopach, takich jak lasy, łąki, pola, zarośla, zbiorniki wodne, itp.

Inwentaryzacja przyrody nieożywionej

Informacje o występujących na badanym terenie elementach przyrody nieożywionej, jakimi są skały, jaskinie, koryta rzeczne, wodospady i inne, można odczytać bezpośrednio z mapy. Wtedy pracując w terenie warto skupić się na miejscach, gdzie potencjalnie mogą wystąpić inne ciekawe elementy. Inwentaryzację przyrody nieożywionej najłatwiej wykonać wczesną wiosną, podczas gdy na drzewach nie ma liści, a szukane formy geomorfologiczne są lepiej widoczne. Tak jak w przypadku inwentaryzacji flory i fauny, wszystko należy nanosić na mapy.

Co po wykonaniu inwentaryzacji?

Po skończonej inwentaryzacji przyrodniczej kolejnym etapem jest waloryzacja przyrodnicza. Ma ona na celu przypisanie poszczególnym fragmentom badanego terenu właściwych rang, kategorii w zależności od ich wartości przyrodniczej.

Inwentaryzacja przyrodnicza a decyzja środowiskowa

Na koniec warto nadmienić, że dokumentacja zawierająca opis przyrodniczy terenu stanowi załącznik raportu środowiskowego. Dlatego rzetelnie przeprowadzona ocena oddziaływania na środowisko powinna zawsze obejmować lokalne uwarunkowania przyrodnicze. Decyzja środowiskowa wraz z kompleksową inwentaryzacją przyrodniczą jest podstawą na drodze do sprawnego uzyskania decyzji środowiskowej.