Czym jest mapa akustyczna i kto ją sporządza? Strategiczna mapa hałasu

Hałas towarzyszy nam każdego dnia – na ulicy, w pracy, a nierzadko także w domowym zaciszu. Choć z pozoru może wydawać się tylko irytującym elementem tła, długotrwałe narażenie na zbyt wysoki poziom dźwięku ma poważne konsekwencje dla zdrowia i jakości życia. Właśnie dlatego powstaje mapa akustyczna, narzędzie pozwalające strategicznie zarządzać hałasem i planować przestrzeń miejską w sposób świadomy i odpowiedzialny. W tym artykule przyjrzymy się, czym jest mapa hałasu, jak się ją tworzy, jakie dane zawiera i dlaczego jest kluczowa w polityce ochrony środowiska.

Czym jest mapa akustyczna?

Definicja wg. ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska

Mapa akustyczna, znana także jako mapa hałasu lub strategiczna mapa hałasu, to dokument graficzny przedstawiający poziomy dźwięku występujące na określonym obszarze – najczęściej w aglomeracjach miejskich. Jej podstawowym celem jest ocena klimatu akustycznego danego terenu oraz identyfikacja źródeł hałasu – drogowego, kolejowego, tramwajowego, lotniczego i przemysłowego.

Mapa taka służy nie tylko do monitorowania poziomu hałasu, ale przede wszystkim do planowania działań z zakresu ochrony środowiska, w tym projektowania przestrzeni, w której dźwięki nie będą zagrożeniem dla zdrowia i komfortu życia mieszkańców.

Potrzebujesz pomiaru hałasu jako wkładu do mapy akustycznej? Sprawdź naszą ofertę – pomiary hałasu.

Dlaczego hałas to problem środowiskowy?

Hałas jest uznawany za jedno z najbardziej uciążliwych zanieczyszczeń środowiska. W definicji zawartej w ustawie Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r., hałas to „dźwięki o częstotliwościach od 16 Hz do 16 000 Hz”, które mogą negatywnie wpływać na zdrowie ludzi oraz przyrodę.

Długotrwałe przebywanie w środowisku o wysokim poziomie hałasu może prowadzić do:

• zaburzeń snu i koncentracji,
• zwiększenia ryzyka chorób układu krążenia,
• przewlekłego stresu i zmęczenia,
• uszkodzeń słuchu.

Dopuszczalne poziomy hałasu – polskie normy

Według norm obowiązujących w Polsce od 2012 roku dopuszczalny poziom hałasu drogowego wynosi maksymalnie 68 dB w dzień i 59 dB w nocy. Poprzednie normy były jeszcze bardziej restrykcyjne – od 50 do 65 dB w dzień i 45–55 dB w nocy.

Podstawa prawna tworzenia map hałasu

Obowiązek tworzenia map akustycznych wynika z unijnej Dyrektywy 2002/49/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie oceny i zarządzania poziomem hałasu w środowisku, która została wdrożona do polskiego prawa przez Ustawę z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska.

Zgodnie z ustawą i przepisami wykonawczymi:

• mapy akustyczne należy sporządzać co najmniej raz na 5 lat,
• obowiązek ten dotyczy aglomeracji powyżej 100 000 mieszkańców,
• oraz głównych dróg, linii kolejowych i lotnisk o dużym natężeniu ruchu (powyżej 3 mln pojazdów lub 30 tys. pociągów rocznie).

W Polsce obowiązki te realizuje m.in. Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad (GDDKiA) oraz samorządy miejskie. 

Jak sporządza się mapę akustyczną?

Etapy opracowania mapy

Proces tworzenia mapy akustycznej obejmuje kilka kluczowych etapów:

1. Zbieranie danych – dotyczących ruchu drogowego, kolejowego, lokalizacji przemysłu, topografii terenu, zabudowy itp. Dane te pozyskuje się z miejskich zarządów dróg, wydziałów ochrony środowiska, statystyk GUS, a także ze skarg mieszkańców.
2. Pomiary hałasu – prowadzone są w wybranych punktach pomiarowych. Następnie dane są modelowane przy użyciu specjalistycznego oprogramowania.
3. Analiza i modelowanie akustyczne – przy wykorzystaniu wskaźników takich jak LDWN (średni poziom dźwięku A w ciągu doby z uwzględnieniem pór dnia, wieczoru i nocy) oraz LN (poziom długookresowy nocny).
4. Wizualizacja danych – tworzenie warstw map cyfrowych, które przedstawiają m.in.:
   • mapę emisyjną (źródła hałasu),
   • mapę imisyjną (rzeczywiste narażenie),
   • mapę terenów zagrożonych hałasem,
   • mapę wrażliwości hałasowej,
   • mapę populacji narażonej na hałas.

Format i prezentacja

Zgodnie z wymogami z 2021 roku, strategiczne mapy hałasu muszą być udostępniane w formacie cyfrowym i kompatybilnym z danymi geoprzestrzennymi. Wymagana jest również trójwymiarowa prezentacja danych oraz możliwość sprawdzenia poziomu hałasu na elewacjach budynków.

Kto może sporządzić strategiczną mapę hałasu?

Strategiczną mapę hałasu mogą sporządzać podmioty wyznaczone przez przepisy prawa, w zależności od rodzaju źródła hałasu i obszaru, którego dotyczy mapa. Odpowiedzialność za jej wykonanie jest ściśle określona w Ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska, a także w przepisach wykonawczych oraz unijnej Dyrektywie 2002/49/WE.

Kto sporządza strategiczną mapę hałasu – podział odpowiedzialności:

1. Dla aglomeracji (miasta powyżej 100 tys. mieszkańców):

• Starosta – jest odpowiedzialny za opracowanie map akustycznych w miastach (aglomeracjach) liczących powyżej 100 000 mieszkańców. W praktyce zadanie to realizują urzędnicy działów ochrony środowiska urzędów miejskich, często zlecając opracowanie firmom zewnętrznym posiadającym specjalistyczną wiedzę i uprawnienia.

2. Dla głównych dróg, linii kolejowych i lotnisk (poza aglomeracjami):

• Zarządca infrastruktury:
  • GDDKiA (Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad) – sporządza mapy dla dróg krajowych, po których porusza się więcej niż 3 miliony pojazdów rocznie.
  • Zarządcy linii kolejowych (np. PKP PLK) – są zobowiązani do sporządzania map dla linii z ruchem powyżej 30 000 pociągów rocznie.
  • Zarządzający portem lotniczym – muszą sporządzać mapy dla lotnisk cywilnych, gdzie odbywa się ponad 50 000 operacji lotniczych rocznie (z wyłączeniem lotów szkolnych lekkimi samolotami).

3. Wykonawcy techniczni map akustycznych:

• Same mapy mogą być opracowywane wyłącznie przez wyspecjalizowane jednostki lub firmy, które:
  • mają odpowiednie zaplecze techniczne i oprogramowanie do modelowania hałasu,
  • dysponują przeszkolonym personelem z zakresu akustyki środowiskowej,
  • działają na podstawie obowiązujących przepisów, norm (np. PN-ISO 1996) i wytycznych technicznych.

4. Organy koordynujące i nadzorujące:

• Główny Inspektorat Ochrony Środowiska (GIOŚ) – odpowiada za zbieranie danych z map i przekazywanie ich Komisji Europejskiej.
• Minister Klimatu i Środowiska – określa szczegółowy zakres danych, standardy prezentacji i formy przekazywania map hałasu.

Znaczenie map akustycznych dla planowania przestrzennego

Mapy hałasu są niezwykle istotne dla gospodarki przestrzennej i decyzji urbanistycznych. Ustawa Prawo ochrony środowiska nakłada na gminy obowiązek uwzględniania informacji akustycznych w:

• studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego,
• miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego (MPZP),
• decyzjach o warunkach zabudowy.

Pozwala to m.in. na:

• wyznaczenie obszarów ciszy,
• ograniczenie budowy budynków mieszkalnych w pobliżu źródeł hałasu,
• planowanie ekranów akustycznych i innych form ochrony.

Kiedy hałas staje się zagrożeniem?

Dla zobrazowania, jak szkodliwy może być dźwięk, oto uproszczona skala wpływu hałasu:

Co dalej? Dlaczego warto znać mapę hałasu swojej okolicy?

Świadomość akustyczna jest dziś równie ważna, jak świadomość ekologiczna. Wiedząc, jak wygląda mapa hałasu w naszym mieście, możemy:

• podejmować świadome decyzje mieszkaniowe,
• zgłaszać skargi i uwagi dotyczące nadmiernego hałasu,
• brać udział w konsultacjach społecznych przy planowaniu przestrzeni.

Mapy akustyczne pomagają nie tylko chronić środowisko, ale przede wszystkim zdrowie i komfort życia mieszkańców.

Potrzebujesz wykonać pomiary hałasu lub analizę akustyczną inwestycji?

Analiza akustyczna inwestycji to kluczowy element oceny oddziaływania na środowisko, szczególnie w przypadku przedsięwzięć mogących generować hałas przemysłowy lub komunikacyjny. 

Firma AVES Nature oferuje kompleksowe opracowania w tym zakresie, bazując na wieloletnim doświadczeniu, specjalistycznym oprogramowaniu i aktualnych przepisach prawa. Dzięki precyzyjnym symulacjom propagacji hałasu oraz zgodności z normami krajowymi i unijnymi (w tym PN-ISO 9613-2 oraz CNOSSOS-EU), inwestorzy otrzymują rzetelną dokumentację, która stanowi solidną podstawę do uzyskania decyzji środowiskowych oraz pozwala skutecznie planować działania minimalizujące oddziaływanie hałasu.

Współpraca z naszą firmą to gwarancja sprawnego i profesjonalnego przeprowadzenia analizy akustycznej oraz pomiary hałasu dla każdego typu inwestycji, oraz jako wkład do map akustycznych. Niezależnie od etapu procesu – czy to przygotowanie raportu oddziaływania na środowisko, karty informacyjnej przedsięwzięcia czy modelowania hałasu w otoczeniu zakładów przemysłowych – firma dostarcza niezbędne dokumenty w formie czytelnych i zgodnych z wymogami załączników. 

Podsumowanie

Strategiczna mapa hałasu to narzędzie nowoczesnego zarządzania przestrzenią miejską i ochrony środowiska. Pozwala na ocenę poziomu hałasu, identyfikację zagrożeń, a także na planowanie działań minimalizujących jego wpływ. W dobie urbanizacji i rosnącej liczby źródeł dźwięku, mapa akustyczna staje się nie tylko wymogiem prawnym, ale koniecznością cywilizacyjną.

FAQ – najczęściej zadawane pytania

1. Czym jest mapa akustyczna miasta?

Mapa akustyczna miasta (dawniej znana jako mapa hałasu) to specjalistyczna mapa pokazująca zróżnicowanie poziomu dźwięku na danym obszarze miejskim. Jej celem jest wskazanie miejsc najbardziej narażonych na hałas oraz wsparcie procesów ochrony środowiska przed hałasem, m.in. przy planowaniu urbanistycznym, rewitalizacji czy budowie infrastruktury.

2. Co przedstawiają strategiczne mapy hałasu?

Strategiczna mapa hałasu (zgodnie z Dyrektywą 2002/49/WE Rady z dnia 25 czerwca 2002 r.) obrazuje poziom hałasu pochodzącego z głównych źródeł, takich jak: drogi, koleje, lotniska i zakłady przemysłowe. Dane ujęte na strategicznych mapach hałasu służą m.in. do informowania społeczeństwa o zagrożeniach środowiska hałasem oraz do opracowania danych dla państwowego monitoringu środowiska.

3. Kto sporządza mapę akustyczną dla miasta?

Odpowiedzialność zależy od rodzaju terenu:

• Dla aglomeracji o liczbie mieszkańców większej niż 100 tysięcy – mapa jest sporządzana przez starostę lub prezydenta miasta.
• Dla dróg, kolei i lotnisk – mapy sporządzają ich zarządcy (np. GDDKiA, PKP PLK, zarządcy portów lotniczych).
  Mapę można zlecić specjalistycznym firmom, które posiadają uprawnienia i doświadczenie w modelowaniu akustycznym.

4. Jakie są podstawy prawne tworzenia map akustycznych?

Obowiązek ten wynika z:

• Ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska,
• Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku,
• Rozporządzenia Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 20 lipca 2021 r. w sprawie szczegółowego zakresu danych ujętych na strategicznych mapach hałasu, sposobu ich prezentacji i formy przekazania.

5. Jakie dane zawarte są w mapach hałasu?

Prezentowane mapy obrazują zanieczyszczenie środowiska hałasem pochodzącym z głównych jego źródeł (np. środków komunikacji drogowej) i zawierają m.in.:

• mapę emisyjną – pokazującą źródła hałasu,
• mapę imisyjną – przedstawiającą poziom dźwięku w otoczeniu,
• mapę terenów zagrożonych przekroczeniem dopuszczalnych poziomów hałasu,
• mapę populacji narażonej na hałas.

6. Jakie są dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku?

Zgodnie z rozporządzeniem ministra środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r., poziomy hałasu są zróżnicowane w zależności od rodzaju terenu i pory dnia. Przykładowo, dla hałasu drogowego:

• w ciągu dnia – do 68 dB,
• w nocy – do 59 dB.

Nowe regulacje pojawiły się także w rozporządzeniu ministra środowiska z dnia 1 października 2007 r. oraz były zmieniane w późniejszych latach.

7. Jakie znaczenie mają mapy hałasu dla planowania przestrzennego?

Zgodnie z prawem ochrony środowiska, gminy są zobowiązane do uwzględnienia danych z map hałasu przy tworzeniu miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. To działanie chroni mieszkańców przed uciążliwościami akustycznymi i pozwala np. na wyznaczenie obszarów ciszy.

8. Gdzie można sprawdzić mapę hałasu dla swojego miasta?

Mapy akustyczne są publikowane:

• na stronach internetowych urzędów miast i gmin,
• w serwisie mapowym miasta

Są one udostępniane zgodnie z przepisami o dostępie do informacji publicznej urzędu i wykorzystywane w ramach potrzeb informowania społeczeństwa o zagrożeniach środowiska hałasem.

9. Czy mapa hałasu musi być aktualizowana?

Tak. Strategiczną mapę hałasu należy aktualizować co najmniej raz na 5 lat, nawet jeśli nie tworzy się jej całkowicie od nowa. Obowiązek ten wynika z przepisów prawa krajowego i unijnego oraz służy celom danych dla państwowego monitoringu środowiska.

10. Czy mapa akustyczna obejmuje także dane o zdrowiu mieszkańców?

Pośrednio tak. Mapa zawiera dane o liczbie mieszkańców narażonych na przekroczenia dopuszczalnych poziomów hałasu, co jest podstawą do działań prewencyjnych, urbanistycznych i zdrowotnych. Mapy obrazują zanieczyszczenie środowiska hałasem, a ich analiza ma istotne znaczenie dla ochrony zdrowia publicznego.

11. Czy mieszkańcy mają dostęp do mapy hałasu?

Tak, zgodnie z przepisami o informowaniu społeczeństwa oraz rozporządzeniem ministra środowiska z dnia 20 lipca 2021 r., urzędy zobowiązane są do udostępnienia:

• graficznej mapy hałasu (online lub w urzędzie),
• streszczenia części opisowej w języku niespecjalistycznym,
• materiałów wspierających zrozumienie mapy, np. legend, opisów zakresów przekroczeń.

12. Jakie są wskaźniki hałasu stosowane w mapach?

Najczęściej stosowane są:

• LDWN – poziom hałasu w cyklu dzienno-wieczorno-nocnym,
• LN – poziom długookresowy nocny.

To właśnie te wskaźniki są podstawą do oceny, czy występują przekroczenia dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku.