Wpływ przemysłu na bioróżnorodność

Każdy dział przemysłu, przedsiębiorstwo lub firma, niezależnie od rozmiaru, oddziałują na środowisko. Dochodzi do tego głównie poprzez zajmowanie i przekształcanie siedlisk, lecz nie tylko. Obecnie żyjemy w czasach zwiększonej świadomości ekologicznej oraz pod wpływem wielu regulacji prawnych. W tych okolicznościach firmy przyjmują różnego rodzaju strategie mające zapobiegać skutkom spowodowanych przez siebie zniszczeń lub je łagodzić. Złożonym relacjom pomiędzy biznesem a bioróżnorodnością postanowił przyjrzeć się międzynarodowy zespół naukowców z Wielkiej Brytanii i USA¹.W swoim artykule pt.: “Niewygodny związek między biznesem a bioróżnorodnością: Postęp w badaniach nad strategiami biznesowymi na rzecz ochrony bioróżnorodności” omawiają wpływ działalności biznesowej i przemysłowej na różnorodność biologiczną oraz wskazują możliwe strategie ograniczające jego negatywne skutki.

Czym jest bioróżnorodność?

Dla przypomnienia, bioróżnorodność można zdefiniować jako zróżnicowanie organizmów żywych w obrębie ekosystemów. Jest ona opisywana i analizowana na trzech poziomach: genowym, gatunkowym i ekosystemowym. Różnorodność genowa jest to zróżnicowanie genetyczne w obrębie gatunku. Wysoka różnorodność oznacza lepsze przystosowanie do zmian w otoczeniu. Natomiast niska, że gatunek jest bardziej narażony na wyginięcie przy takich zmianach jak susza czy konkurencja ze strony nowego gatunku. Różnorodność gatunkowa to zróżnicowanie gatunków w danym ekosystemie. Wysoka różnorodność charakteryzuje się tym, że kilka gatunków pełni podobną funkcję w ekosystemie (np. wiązanie azotu). W takim przypadku, nawet jeśli wyginie jeden gatunek, ekosystem nie upadnie. Różnorodność ekosystemowa oznacza zbiór ekosystemów. Im jest ona większa, tym większe jest zróżnicowanie organizmów i większa różnorodność gatunkowa i genetyczna.

Jak przemysł wpływa na bioróżnorodność

Biznes i przemysł wpływają na środowisko, przede wszystkim zajmując siedliska i przekształcając je. Jednakże autorzy artykułu wyróżnili dodatkowo cztery inne czynniki: zanieczyszczenia, inwazyjne gatunki obce, nadmierną eksploatację zasobów oraz zmianę klimatu.

Przekształcanie siedliska

Zmiana użytkowania terenu dotyczy przede wszystkim przekształcania naturalnych siedlisk na pola uprawne, sady, obszary zabudowane, itd. Może ona doprowadzić do zniszczenia lub fragmentacji siedlisk. Najsilniej objawia się w przemysłach spożywczym, leśnym i budowlanym. Powszechnie znanym przykładem są plantacje palm olejowych w południowo-wschodniej Azji. Doprowadziły one występujące tam orangutany i tygrysy sumatrzańskie na skraj wyginięcia. W rzeczywistości prawie każdy przemysł przekształca siedliska i zmienia pierwotne przeznaczenie terenu, który zajmuje.

Zanieczyszczenia

Emisje z elektrowni, jak dwutlenek siarki, dostają się do ekosystemów przez osadzanie się w wodzie, na roślinności lub w glebie, poprzez kwaśne deszcze. Nawozy dostające się do wód mogą doprowadzić do eutrofizacji zbiorników wodnych poprzez rozwój szkodliwych glonów. Przemysł wydobywczy w dużym stopniu przyczynia się do zanieczyszczenia wód. Erozje i odpływy powstałe na skutek prac wydobywczych prowadzą do odpływu zanieczyszczonej wody do zbiorników wód powierzchniowych i podziemnych. Każda działalność przemysłowa generuje zanieczyszczenia emitowane do powietrza, wody lub gleby, przy czym największy udział mają sektory: energetyczny, rolniczy i wydobywczy.

Inwazyjne gatunki obce

Mogą one przedostać się do środowiska na dwa sposoby. Mogą być wprowadzone intencjonalnie (np. leśnictwo, akwakultura, łowiectwo) lub przypadkowo (np. przez nieświadome przewożenie w transportowanych towarach). W korzystnych warunkach i bez naturalnych wrogów, obce gatunki mogą rozwijać się kosztem tych rodzimych, wypierając je z zajmowanych pierwotnie obszarów. Dobrze znanym przykładem przypadkowego wprowadzania są szczury, chowające się na statkach i transportowane w nowe miejsca. Tam zagrażają lokalnym gatunkom, np. ptakom morskim, poprzez żerowanie na ich jajach i pisklętach. Wiele gałęzi przemysłu przyczynia się do wprowadzania inwazyjnych gatunków obcych, natomiast wiodącą rolę odgrywają tutaj rolnictwo, ogrodnictwo, leśnictwo i akwakultura.

Nadmierna eksploatacja zasobów

Ma ona miejsce wtedy, gdy działalność, taka jak np. łowiectwo, jest prowadzona w tempie uniemożliwiającym populacji odbudowanie się. Przykładem jest zbyt intensywny odłów ryb lub zwiększone pozyskiwanie rzadkich roślin w celach medycznych. Zbyt intensywne odłowy szkodzą populacjom nie tylko ze względu na spadek liczebności. Wyeksploatowane populacje mają mniejszą różnorodność genetyczną i gdy wystąpią nagłe zmiany w środowisku, mogą mieć problem z adaptacją do nowych warunków. Dodatkowo, niektóre metody połowów zabijają również inne gatunki niż docelowe, np. żółwie morskie, ptaki, rekiny, delfiny, walenie.

Zmiana klimatu

Przemiany zachodzące w atmosferze, hydrosferze, litosferze i biosferze, powodowane przez działalność przemysłową, przyczyniają się do nasilenia już wywołanych przez człowieka zakłóceń środowiska naturalnego. Zmniejsza się różnorodność genetyczna, gdyż przeżywają tylko te organizmy, które są w stanie przystosować się do nowych warunków. Zmiany klimatyczne objawiają się także tym, że okres kwitnienia lub wydawania owoców skraca się lub przesuwa w czasie. W konsekwencji zwierzęta zapylające nie mogą pozyskać nektaru lub migrujące mają trudności ze zdobyciem pożywienia. Praktycznie wszystkie przedsięwzięcia biznesowe przyczyniają się do zmian klimatycznych. Jednak najsilniej widoczne jest to w przemyśle energetycznym, rolniczym, leśniczym i transportowym.

Firmy przyjmują różne strategie

Autorzy wspomnianej wyżej publikacji pogrupowali strategie walki ze stratami bioróżnorodności w zależności od czasu i miejsca ich stosowania:

• przed wystąpieniem strat i na miejscu – ochrona
• po wystąpieniu zmian i na miejscu – renaturyzacja
• przed wystąpieniem strat i poza miejscem – kompensacja przyrodnicza
• po wystąpieniu zmian i poza miejscem – odnowa

Ochrona

W strategii ochrony zakłada się, że uniknięcie strat bioróżnorodności jest możliwe. Istnieje wiele aktów prawnych, które zapewniają ochronę bioróżnorodności przed działalnością handlową: Endangered Species Act, Marine Mammal Protection Act, Wild Bird Conservation Act oraz programów nadających certyfikaty, takie jak przyznawane przez The Roundtable on Sustainable Palm Oil. Wiele firm rozpoczęło wdrażanie rozwiązań proekologicznych przy produkcji swoich wyrobów, np. firmy odzieżowe stosujące włókna konopi zamiast bawełny lub technologie barwienia bez zużycia wody.

Renaturyzacja

Niestety, zachowanie i ochrona siedlisk przyrodniczych nie zawsze jest możliwa. Przykładem jest przypadek górnictwa lub rybołówstwa, gdzie przemysł silnie zależy od miejsca działania. W sytuacji, gdy straty są nieuniknione i planuje się odbudowanie bioróżnorodności po zakończeniu działalności, mamy do czynienia z renaturyzacją. Negatywnym aspektem tej strategii jest fakt, że nie zawsze dostępne są informacje o ekosystemie sprzed rozpoczęcia działalności. W wielu przypadkach renaturyzacja wymagana jest prawnie, np. kopalnie mogą być zobligowane do przywrócenia dawnego stanu siedliska po zakończeniu prac. Podstawy prawne uwzględniające renaturyzację obowiązujące w Europie to m.in. Dyrektywa z 13 grudnia 2011 r. w sprawie oceny skutków wywieranych przez niektóre przedsięwzięcia publiczne i prywatne na środowisko naturalne (EIA) i Dyrektywa z 19 listopada 2008 r. w sprawie odpadów.

Przykładowo, przedsiębiorstwa takie jak Danone i Nestlé należą do platformy One Planet Business for Biodiversity (OP2B) i stosują rolnictwo regeneracyjne, które zapewnia zachowanie zdrowych gleb, odpornych upraw i produktów bogatych w wartości odżywcze. Renaturyzacja bywa konieczna, ale istnieją pewne ograniczenia poziomu, do którego jesteśmy w stanie odbudować bioróżnorodność po jej utracie. Nawet stwierdzając potrzebę renaturyzacji, firmy mogą nie dysponować wiedzą na temat skutecznego wdrażania programu przywracania bioróżnorodności. W wielu przypadkach czynnikiem ograniczającym może być bezpowrotna utrata terenu, gdzie takie działania mogłyby zostać wdrożone.

Kompensacja przyrodnicza

Celem strategii kompensacji przyrodniczej jest zapobieganie utraty bioróżnorodności. Należy jednak być świadomym, że całkowite uniknięcie wystąpienia strat w miejscu działalności nie będzie możliwe. Mogą one jednak być równoważone poprzez wzmocnienie lub ochronę siedlisk na innym obszarze. Założeniem tej strategii jest złagodzenie szkód i uzyskanie wypadkowej zerowych strat bioróżnorodności lub wręcz dodatniego wpływu na różnorodność biologiczną. Program Natura 2000 jest przykładem ram prawnych uwzględniających strategię kompensacji.

Kompensacja przyrodnicza powinna być stosowana jako rozwiązanie ostateczne, tylko w przypadku, gdy brak rozwiązań alternatywnych. Tym niemniej wiele firm, idąc na skróty, wybiera tę formę jako wyjściową. Pozwala to bez przeszkód i ograniczeń prowadzić działalność na pierwotnie wyznaczonym miejscu. Sprawia to, że ta strategia jest atrakcyjniejsza dla firm niż ochrona czy renaturyzacja.

Odnowa

Strategia odnowy często wykorzystywana jest przy projektach równoważenia emisji dwutlenku węgla. Jest popularna w przedsiębiorstwach współpracujących z konsumentami, np. wśród linii lotniczych. Odnowa ma ograniczony wpływ na łagodzenie strat bioróżnorodności ze względu na dystans, zarówno czasowy, jak i przestrzenny pomiędzy szkodą a odnową. Projekty odnowy mogą mieć niekorzystny wpływ na środowisko, dając fałszywe poczucie ochrony bioróżnorodności, gdy w rzeczywistości ją uszczuplają.

Ogólnie rzecz biorąc, nie ma jednego złotego środka na najlepszą strategię ochrony bioróżnorodności. Firmy i przedsiębiorstwa mogą podejmować działania według własnego uznania i regulacji prawnych.

Podsumowanie

Postawa wobec strategii walki z utratą bioróżnorodności jest dobrym wyznacznikiem wiarygodności danej firmy czy przedsiębiorstwa. Ponadto buduje stosowny wizerunek i wpływa na poziom zaufania w oczach potencjalnych klientów i odbiorców zewnętrznych. Implementacja odpowiednich rozwiązań w zakresie strategii ochrony i renaturyzacji wpływa korzystnie na wizerunek i reputację firmy. Należy jednak pamiętać o istniejących ograniczeniach. Kompensacja i odnowa mogą być wiarygodne, ale mogą również sprawiać wrażenie nieczystych działań i wpływać negatywnie na renomę firmy. Im większy nacisk na działania zapobiegawcze prowadzone na miejscu, tym lepiej prezentuje się firma i tym korzystniejszy wpływ ma na bioróżnorodność.

Artykuł dostępny jest pod adresem: https://onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1002/bse.3139