Jakie są cele i formy ochrony przyrody? – parki narodowe, rezerwaty przyrody

Postępująca industrializacja oraz rosnące zanieczyszczenie środowiska przyczyniają się do degradacji ekosystemu naszej planety. Bezpowrotnie straciliśmy już wiele szczególnie wartościowych miejsc i siedlisk przyrodniczych, które zostały trwale zmienione przez człowieka. Na szczęście od kilkudziesięciu lat w dziedzinie ochrony przyrody dzieje się wiele dobrego. Prawna ochrony przyrody pozwala mieć pewność, że wiele z miejsc, jak i gatunków przetrwa. Jakie są konkretne cele ochrony przyrody? Jak w ochronie przyrody może pomóc inwentaryzacja przyrodnicza?

Pojęcie ochrony przyrody

Ochrona środowiska naturalnego to bardzo ważne przedsięwzięcie, które pozwala zachować wiele gatunków zwierząt, roślin oraz tworów i składników przyrody nieożywionej. Konkretnie ochrona przyrody polega na zachowaniu, zrównoważonym użytkowaniu oraz odnawianiu zasobów, tworów i składników przyrody. Wśród najważniejszych sposobów ochrony środowiska przyrodniczego należy wymienić takie formy jak:

  • Parki narodowe – obejmują powierzchnię nie mniejsze niż 1.000 ha wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, społecznymi, kulturowymi i edukacyjnymi.
  • Parki krajobrazowe – obejmują obszar chroniony ze względu na wartości przyrodnicze, historyczne i kulturowe, oraz walory krajobrazowe w celu zachowania i ich popularyzacji.
  • Rezerwaty przyrody – to obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym takie jak ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a także siedliska roślin, siedliska zwierząt i siedliska grzybów.
  • Obszary ochrony siedlisk – ochrona ostoi występowania różnych gatunków zwierząt. 
  • Obszary chronionego krajobrazu – miejsca chronione ze względu na wysoki stan zasobów i składników przyrody ważnych dla zaspokajania potrzeb związanych z turystyką i wypoczynkiem.
  • Ochrona gatunkowa roślin i zwierząt – ochrona gatunkowa ma na celu ochronę różnych gatunków roślin zwierząt i grzybów oraz specjalnej ochrony ptaków.
  • Pomniki przyrody – to ochrona pojedynczych tworów przyrody żywej i nieożywionej. 
  • Obszar natura 2000 – obszar natura 2000 to specjalne obszary ochrony na terenie Unii Europejskiej, celem jest zachowanie specjalnych typów siedlisk i gatunków.

Każdy z wyżej wymienionych sposobów ma na celu ochronę zagrożonych gatunków, pojedynczych tworów przyrody oraz miejsc o szczególnej wartości wizualnej, oraz kulturowej. Na obszarach objętych ochroną nie zezwala się między innymi na ingerencję człowieka lub znacząco się ją ogranicza, by zachować ich naturalny i dziewiczy charakter.

Jaki dokument określa cele i formy ochrony przyrody?

Cele i formy ochrony przyrody w Polsce są określone w ustawie z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1641 ze zm.), zwanej także ustawą o ochronie przyrody. Ustawa ta stanowi podstawowe źródło prawa w zakresie ochrony przyrody w Polsce i określa cele, zasady oraz formy ochrony przyrody. W ustawie tej zawarte są m.in. przepisy dotyczące ochrony różnorodności biologicznej, ochrony gatunków zwierząt i roślin, ochrony siedlisk przyrodniczych, obszarów Natura 2000 oraz parków narodowych i krajobrazowych.

Ustawa o ochronie przyrody określa także zasady prowadzenia działań związanych z ochroną przyrody, w tym m.in. wymagania dotyczące oceny oddziaływania na środowisko, kwalifikacji pracowników ochrony przyrody, a także zasady finansowania ochrony przyrody. W tej ustawie zostało zawarte również to, że prawie każda nowo powstająca inwestycja musi najpierw przejść kompleksową inwentaryzację przyrodniczą w celu określenia wszystkich elementów przyrody występujących na wybranym obszarze.

Czym jest centralny rejestr form ochrony przyrody?

Centralny Rejestr Form Ochrony Przyrody pełni rolę rejestru referencyjnego, będącego bazą form ochrony przyrody dotyczących obszarów i obiektów objętych ochroną, dostępną dla organów administracji rządowej, samorządowej, inwestorów oraz wszystkich zainteresowanych. System umożliwia skuteczne wyszukiwanie i przeglądanie danych dotyczących form ochrony przyrody na obszarze Polski.

Organ odpowiedzialny za utworzenie, ustanowienie lub wyznaczenie formy ochrony przyrody ma obowiązek przekazania kopii aktu prawnego dotyczącego utworzenia, lub ustanowienia formy ochrony przyrody w ciągu 30 dni od daty jej powstania (podstawa prawna rejestracji: art. 113 ust. 4 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody – Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220, z późn. zm.).

Centralny Rejestr Form Ochrony Przyrody leży w kompetencjach Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska. GDOŚ obejmuje również geoserwis będący platformą internetową. Poprzez wykorzystanie różnorodnych usług sieciowych, GDOŚ umożliwia skuteczne wyszukiwanie i przeglądanie danych przestrzennych. Stan na dzień 1 stycznia 2015 r. informuje, że Centralny Rejestr Form Ochrony Przyrody był wówczas w trakcie procesu uzupełniania i aktualizacji przez organy ochrony przyrody.

7 celów ochrony przyrody

Tradycje ochrony przyrody w Polsce są bardzo długie. Dzięki temu udało się zachować wiele miejsc w niemal nienaruszonym stanie. Są to m.in. miejsca takie jak teren Pienińskiego Parku Narodowego. Dzięki postawionym konkretnym celom udaje się utrzymać różnorodność biologiczną, przyrody w jej niezmienionej formie oraz wyjątkowość walorów krajobrazowych. 

Główne cele ochrony przyrody to:

  1. Utrzymanie procesów ekologicznych i ich stabilności;
  2. Zachowanie różnorodności biologicznej;
  3. Zachowanie dziedzictwa geologicznego i paleontologicznego;
  4. Zapewnienie ciągłości istnienia gatunków zwierząt, roślin i grzybów, wraz z ochroną siedlisk, przez ich utrzymywanie lub przywracanie do właściwego stanu ochrony;
  5. Ochrona walorów krajobrazowych, zadrzewień oraz zieleni w miastach i wsiach;
  6. Utrzymywanie lub przywracanie do właściwego stanu ochrony siedlisk przyrodniczych, a także ochrona przyrody nieożywionej i składników przyrody;
  7. Kształtowanie właściwych postaw człowieka wobec przyrody przez edukację, informowanie i promocję w dziedzinie ochrony przyrody.

Przez co realizowane są cele ochrony przyrody?

Cele ochrony tworów przyrody żywej, jak i nieożywionej jest realizowane przez szereg czynności. 

Wśród sposobów dbania o obszary podlegające ochronie warto wymienić przede wszystkim:

  1. Uwzględnienie wymagań ochrony przyrody w polityce ekologicznej państwa, w programach ochrony środowiska tworzonych przez organy jednostki samorządowe, w koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, w strategiach rozwoju województw, w planach zagospodarowania przestrzennego województw, w strategiach rozwoju gmin, w studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego oraz w planach zagospodarowania przestrzennego morskich wód wewnętrznych, morza terytorialnego i wyłącznej strefy ekonomicznej oraz w działalności gospodarczej i inwestycyjnej.
  2. Objęcie formami ochrony przyrody zasobów, tworów i składników przyrody.
  3. Planowanie i realizację ustaleń planów ochrony dla obszarów objętych ochroną prawno-administracyjną, programów ochrony gatunków, siedlisk i szlaków migracji gatunków chronionych.
  4. Realizacja strategii ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności biologicznej wraz z programem działań ochrony czynnej.
  5. Prowadzenie działalności edukacyjnej, informacyjnej i promocyjnej w dziedzinie ochrony przyrody.
  6. Prowadzenie badań naukowych nad problemami związanymi z ochroną przyrody.

Cele ochrony przyrody – Podsumowanie

Świadoma ochrona przyrody pozwala na zachowanie siedlisk przyrodniczych, gatunków oraz składników przyrody nieożywionej w ich naturalnej i niezmienionej formie. Cele, jak i sposoby realizacji ochrony przyrody określa ustawa z dnia 16 kwietnia 2004. W celu ochrony obszarów i gatunków ustawa ta wprowadza również konieczność wykonania inwentaryzacji przyrodniczej przy realizacji niemal każdej inwestycji ingerującej w ekosystem. Jeśli potrzebujesz inwentaryzacji przyrodniczej dla swojego przedsięwzięcia, zapraszamy do kontaktu z naszą firmą.

cele ochrony przyrody, formy ochrony przyrody