Oddziaływanie inwestycji na obszary Natura 2000

Obszary Natura 2000 powołuje się w celu ochrony cennych siedlisk przyrodniczych, cennych gatunków roślin i zwierząt oraz ich siedlisk. Wbrew pozorom i ogólnym przekonaniom, na terenach objętych tą formą ochrony przyrody dozwolona jest działalność gospodarcza, rolnicza i turystyczna (Szramka M., Zębek E., 2013).

Podział przedsięwzięć mogących oddziaływać na środowisko

Można realizować przedsięwzięcia pod warunkiem spełnienia odpowiednich kryteriów. Na początek, inwestycje kwalifikuje się do trzech grup. Przynależność do konkretnej grupy to pierwszy krok w ustaleniu obowiązku wykonania raportu oddziaływania na środowisko (Engel J., 2009):

• Grupa I – przedsięwzięcia mogące zawsze znacząco oddziaływać na środowisko. Sporządzenie oceny oddziaływania na środowisko wraz z oceną siedliskową jest obowiązkowe.
• Grupa II – przedsięwzięcia mogące potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko. Sporządzenie raportu (wraz z oceną siedliskową) nakłada organ wydający decyzję o środowiskowych uwarunkowaniach. Kwalifikację do wykonania raportu determinuje występowanie gatunków i siedlisk ujętych w dyrektywach (ptasiej lub siedliskowej) na terenie obszarów. Zwraca się uwagę także na obecność siedlisk i gatunków będących przedmiotem ochrony, ale obserwowanych poza granicami obszaru naturowego.
• Grupa III – przedsięwzięcia, które mogą znacząco oddziaływać na obszar Natura 2000, a nie są bezpośrednio związane z ochroną obszaru lub nie wynikają z tej ochrony. Może wymagać sporządzenia raportu (wyłącznie oceny siedliskowej). Niemniej warunkiem jest spełnienie kryterium: „może znacząco negatywnie oddziaływać, ale na pewno znacząco nie oddziałuje.”

Inwestycje o negatywnym oddziaływaniu na obszar Natura 2000

Dla inwestycji, które nie wpływają negatywnie na przedmioty ochrony i integralność obszaru naturowego udziela się zgodę na ich realizację. Natomiast inwestycje, które mają znaczące negatywne oddziaływanie na obszar Natura 2000 otrzymują odmowę realizacji. Mianowicie są to przedsięwzięcia wpływające na cele ochrony, a w szczególności mogące pogorszyć stan przedmiotów ochrony obszarów naturowych (siedliska przyrodnicze, gatunki fauny i flory oraz ich siedliska) lub integralność obszaru (Szramka M., Zębek E., 2013). Pokrótce, przez integralność obszaru Natura 2000 rozumie się dobrą kondycję siedlisk przyrodniczych i gatunków zwierząt i roślin. Co więcej także ich odporność i zdolności regeneracyjne oraz zachowanie procesów ekologicznych warunkujących tę kondycję (Engel J., 2009).

Wyjątki od reguły

Istnieją jednak wyjątki, kiedy niekorzystne dla środowiska inwestycje można zrealizować. Innymi słowy, taka sytuacja ma miejsce przy jednoczesnym spełnieniu trzech warunków:

• brak jest alternatywnych rozwiązań, które nie miałyby negatywnego wpływu na obszar;
• występują konieczne wymogi nadrzędnego interesu publicznego, w tym wymogi społeczne lub gospodarcze;
• zaproponowano kompensację przyrodniczą zapewniającą utrzymanie integralności obszaru Natura 2000 (Engel J., 2009; Szramka M., Zębek E., 2013).

Do nadrzędnego interesu publicznego można zaliczyć m.in. zdrowie ludzkie i publiczne, bezpieczeństwo publiczne, powody społeczne i ekonomiczne o charakterze zasadniczym, np. przedsięwzięcia sektora publicznego lub komercyjnego wypełniającego misje sektora publicznego – transport, komunikacja, energia (Kulig Andrzej, 2009).

Planowanie inwestycji na obszarze Natura 2000

Przy planowaniu inwestycji mającej powstać na terenie obszaru Natura 2000 ważne jest, żeby pewne kwestie rozważyć przed przystąpieniem do realizacji i uzyskania decyzji środowiskowej lub zgody na budowę. Przede wszystkim należy zaproponować wariant najbardziej korzystny dla środowiska, bez względu na kwestie finansowe. Przy tym jednym wariantem zawsze powinno być odstąpienie od realizacji przedsięwzięcia. Istotne jest również przeanalizowanie skumulowanego wpływu inwestycji wraz z innymi przedsięwzięciami (istniejącymi lub planowanymi) na badany obszar naturowy (Engel J., 2009).

Pierwszy krok – Karta Informacyjna Przedsięwzięcia

Dla przedsięwzięć mogących potencjalnie znacząco oddziaływać na obszar Natura 2000 składa się w pierwszej kolejności Kartę Informacyjną Przedsięwzięcia. Przede wszystkim przedstawia ona szczegółową informację o inwestycji i środowisku, na które może oddziaływać. Jej złożenie ma na celu kwalifikację do ewentualnej oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko (Engel J., 2009).

Ocena siedliskowa

Jeśli dana inwestycja może negatywnie wpływać na obszar Natura 2000, to wykonuje się ocenę siedliskową. Jest to ocena oddziaływania inwestycji na obszar naturowy, stanowiąca część oceny oddziaływania na środowisko. Jej głównym celem jest analiza oddziaływania planowanego przedsięwzięcia na integralność obszaru naturowego. Rozpoczyna się oceną wstępną, na którą składa się m.in. opis obszaru i jego elementów przyrodniczych. Sporządza się go na podstawie Standardowych Formularzy Danych i planów ochrony lub planów zadań ochronnych. Ocenę wstępną można pominąć i od razu wykonać ocenę właściwą, jeśli brak jest wątpliwości odnośnie wystąpienia znaczącego oddziaływania na obszar Natura 2000. Ocena właściwa, która jest główną częścią oceny siedliskowej, składa się z następujących czynności (Engel J., 2009):

• Kwalifikacja inwestycji jako przedsięwzięcia mogącego znacząco oddziaływać na obszar Natura 2000 i ustalenie zakresu raportu ooś;
• Przygotowanie raportu oddziaływania na obszar naturowy (w tym badania terenowe);
• Weryfikacja raportu;
• Konsultacje społeczne dotyczące rozwiązań zaproponowanych w raporcie;
• Wydanie lub odmowa wydania postanowienia uzgadniającego warunki realizacji inwestycji.

Elementy raportu o oddziaływaniu na środowisko

Do każdego przedsięwzięcia wymagającego sporządzenia raportu podchodzi się indywidualnie i określa się zakres informacji, które muszą zostać w nim zawarte. Stałą składową jest charakterystyka inwestycji oraz jej potencjalne oddziaływanie na obszar Natura 2000. Dodatkowo omawiane są takie zagadnienia jak (Harasymiuk J., 2017):

• Opis elementów przyrodniczych w zasięgu oddziaływania inwestycji;
• Przedstawienie lokalizacji zinwentaryzowanych elementów przyrodniczych;
• Ocena wpływu inwestycji na poszczególne przedmioty ochrony obszaru oraz na jego integralność. Przy tej ocenie bierze się pod uwagę wrażliwość elementów przyrodniczych na czynniki zewnętrzne oraz na cechy przedsięwzięcia, ich status oraz znaczenie obszaru dla zachowania ich populacji. Stwierdzone oddziaływania należy sklasyfikować jako bezpośrednie, pośrednie, wtórne, krótko-, średnio-, długoterminowe, stałe, chwilowe. Oddziaływania na przedmioty ochrony można także podzielić na fizyczne (np. przekształcenie siedlisk), chemiczne (np. zwiększenie żyzności wód przez odpływ biogenów z pól uprawnych) i biologiczne (np. wprowadzenie gatunków obcych) (Engel J., 2009);
• Opis wariantów przedsięwzięcia z uzasadnieniem wybranego wariantu, jeśli oddziałuje na obszar;
• Wnioski informujące czy inwestycja może pogorszyć stan siedlisk lub gatunków będących przedmiotami ochrony obszaru, działając osobno lub w połączeniu z innymi inwestycjami;
• Opis działań minimalizujących i kompensacji przyrodniczej. Kompensacja musi być przeprowadzona zawsze przed rozpoczęciem realizacji inwestycji;
• Zakres i termin inwentaryzacji przyrodniczej przedmiotów ochrony. W trakcie prowadzenia inwentaryzacji przyrodniczej należy szczególną uwagę zwracać na występowanie siedlisk i gatunków priorytetowych oraz tych wskazanych jako przedmioty ochrony obszaru Natura 2000, dla których został on powołany. W raporcie należy umieścić dane o powierzchni, liczebności, rozmieszczeniu, trendach i stanie ochrony tych siedlisk i gatunków.

Jeśli w trakcie sporządzania oceny siedliskowej okaże się, że oddziaływanie będzie znaczące lub nie da się go wykluczyć, inwestycja nie będzie mogła zostać zrealizowana i nie zostanie wydana zgoda na jej realizację (Harasymiuk J., 2017).

Wykorzystane źródła

1. Szramka M., Zębek E., 2013, „Ograniczenia realizacji przedsięwzięć na obszarach N2000”, Studia Prawnoustrojowe (22), Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
2. Engel J., 2009, „Natura 2000 w ocenach oddziaływania przedsięwzięć na środowisko”, Ministerstwo Środowiska, Warszawa
3. Kulig Andrzej, 2009, „Procedury ocen oddziaływania na środowisko a obszary Natura 2000 w Polsce”, Chemia Dydaktyka Ekologia Metrologia r.14 nr 1-2, Opole
4. Harasymiuk J., 2017, „Specyfika metodyki przeprowadzania oceny oddziaływania na obszar Natura 2000 inwestycji budowlanej w świetle badań własnych”, Acta Scientarium Polonorum 16 (1)