Mechanizm CBAM (Carbon Border Adjustment Mechanism)

Ogłaszając Europejski Zielony Ład, Komisja Europejska wyznaczyła nową strategię wzrostu, której celem jest transformacja UE w nowoczesną, zasobooszczędną i konkurencyjną gospodarkę, zdolną do osiągnięcia zerowej emisji gazów cieplarnianych netto. Przyjęto więc szereg rozwiązań, takich jak np. system handlu uprawnieniami do emisji (EU ETS), który wprowadza zharmonizowaną, ogólnounijną cenę emisji dwutlenku węgla (CO2) w sektorach energochłonnych. I chociaż UE konsekwentnie redukuje emisje CO2, to emisje wbudowane w wyroby importowane do Unii stale rosną. Narzędziem pozwalającym na osiągnięcie ambitnych celów klimatycznych, w tym neutralności klimatycznej gospodarki UE do 2050 r., jak i do zarządzania ryzykiem ucieczki emisji, jest CBAM , który ma również funkcjonować jako mechanizm promujący dekarbonizację w krajach trzecich.

Co to jest CBAM?

Mechanizm CBAM (Carbon Border Adjustment Mechanism) to inicjatywa Unii Europejskiej mająca na celu ograniczenie emisji gazów cieplarnianych poprzez wprowadzenie opłat za emisje związane z importem towarów wysokoemisyjnych. Mechanizm ten ma na celu wyrównanie warunków konkurencji między producentami europejskimi a tymi spoza UE, gdzie normy środowiskowe są mniej rygorystyczne.

Najważniejsze informacje:

• Okres przejściowy: Rozpoczął się 1 października 2023 r. i potrwa do końca 2025 r. W tym czasie importerzy muszą raportować emisje wbudowane w importowane towary.
• Towary objęte mechanizmem: Żelazo, stal, cement, nawozy, aluminium oraz energia elektryczna z krajów trzecich.
• Obowiązki importerów: Składanie kwartalnych raportów dotyczących emisji wbudowanych w importowane produkty.
• Pełne wdrożenie: Planowane na 2026 rok, kiedy to mechanizm zacznie w pełni funkcjonować

Mechanizm CBAM (Carbon Border Adjustment Mechanism) będzie miał znaczący wpływ na przemysł stalowy w Unii Europejskiej. Oto kilka kluczowych aspektów:

1. Wzrost kosztów importu: Produkty stalowe importowane spoza UE, szczególnie z krajów o niższych standardach środowiskowych, będą obciążone dodatkowymi opłatami. Szacuje się, że ceny importowanej stali mogą wzrosnąć nawet o 15%.
2. Zachęta do inwestycji w „zieloną stal”: CBAM promuje produkcję stali o niskim śladzie węglowym. W związku z tym firmy mogą inwestować w technologie redukujące emisje, takie jak wykorzystanie odnawialnych źródeł energii.
3. Konkurencyjność lokalnych producentów: Mechanizm wyrównuje szanse dla europejskich producentów, którzy muszą spełniać rygorystyczne normy środowiskowe. Może to prowadzić do wzrostu popytu na stal produkowaną w UE.
4. Wyzwania dla przedsiębiorstw: Firmy będą musiały dostosować się do nowych wymogów raportowania emisji i potencjalnie ponosić wyższe koszty operacyjne. Dla niektórych przedsiębiorstw może to być trudne, zwłaszcza w krajach o wysokiej emisyjności energetyki

Branże przemysłu objęte mechanizmem CBAM

Mechanizm CBAM (Carbon Border Adjustment Mechanism) obejmuje obecnie kilka kluczowych branż, ale w przyszłości może dotknąć jeszcze więcej sektorów. Oto obecne i potencjalne branże, które mogą być objęte mechanizmem:

1. Obecnie objęte branże:
   • Żelazo i stal: Produkty hutnicze, takie jak rury i blachy.
   • Aluminium: Produkty z aluminium, w tym surowce i półprodukty.
   • Cement: Kluczowy materiał budowlany.
   • Nawozy: Produkty chemiczne używane w rolnictwie.
   • Energia elektryczna: Importowana energia z krajów spoza UE.
   • Wodór: Wodór produkowany w sposób wysokoemisyjny.
2. Potencjalne rozszerzenie:
   • Chemikalia organiczne: Produkty chemiczne o wysokim śladzie węglowym.
   • Tworzywa sztuczne: Produkty z tworzyw sztucznych i ich pochodne.
   • Amoniak: Wykorzystywany w przemyśle chemicznym i rolnictwie.

CBAM ma na celu promowanie bardziej ekologicznych procesów produkcyjnych, co może wpłynąć na szerokie spektrum branż w przyszłości

Branże mogą dostosować się do wymogów CBAM (Carbon Border Adjustment Mechanism) poprzez wdrożenie kilku kluczowych strategii:

1. Inwestycje w technologie niskoemisyjne: Firmy mogą modernizować swoje procesy produkcyjne, aby zmniejszyć emisje gazów cieplarnianych. Przykłady to wykorzystanie odnawialnych źródeł energii czy przejście na bardziej efektywne technologie.
2. Raportowanie emisji: Wdrożenie systemów monitorowania i raportowania emisji CO2 jest kluczowe. Firmy muszą być w stanie dokładnie określić ślad węglowy swoich produktów, aby spełnić wymogi CBAM.
3. Certyfikaty CBAM: Importerzy będą musieli nabywać certyfikaty CBAM, które odzwierciedlają emisje związane z produkcją importowanych towarów. Przygotowanie się do tego procesu jest istotne.
4. Dywersyfikacja dostawców: Firmy mogą rozważyć współpracę z dostawcami, którzy już stosują bardziej ekologiczne praktyki produkcyjne, co może obniżyć koszty związane z CBAM.
5. Edukacja i szkolenia: Pracownicy i kadra zarządzająca powinni być świadomi nowych regulacji i ich wpływu na działalność firmy. Szkolenia mogą pomóc w lepszym zrozumieniu wymogów CBAM.
6. Współpraca z ekspertami: Konsultacje z ekspertami ds. środowiska i prawa mogą pomóc firmom w dostosowaniu się do nowych regulacji i uniknięciu potencjalnych kar.

Do kiedy należy złożyć CBAM?

Od lipca 2024 r. weszły w życie zmiany w wymogach dotyczących raportowania emisji w ramach CBAM. W raportach za III kwartał 2024 r. (obejmuje okres od 1 lipca 2024 r.) będzie wymagane wskazanie rzeczywistych wartości emisji CO2. Wartości domyślne przestaną być uwzględniane przez KE. W tym kontekście coraz istotniejsze staje się nawiązanie współpracy z dostawcami i producentami towarów spoza UE w celu pozyskania rzetelnych danych o realnych emisjach.

Poniżej przedstawiamy terminarz składania deklaracji CBAM w II połowie 2024 roku:

• Sprawozdanie za III kwartał 2024 r. (obejmujący okres od 1 lipca do 30 września 2024 r.)
  Termin złożenia: do 31 października 2024 r. Pamiętaj – wartości domyślne nie będą już akceptowane przez Komisję Europejską.
• Sprawozdanie za IV kwartał 2024 r. (obejmujący okres od 1 października do 31 grudnia 2024 r.)
  Termin złożenia: do 31 stycznia 2025 r.

Uwaga: Niezłożenie sprawozdania, przekroczenie terminu lub nieskorygowanie błędów w sprawozdaniu, będzie skutkować nałożeniem kary finansowej na importera w wysokości od 10 do 50 EUR za tonę niezgłoszonych emisji. Kary będą waloryzowane zgodnie z europejskim wskaźnikiem cen konsumpcyjnych.

Konkretne przykłady branż dostosowujących się do CBAM

Branże dostosowujące się do mechanizmu CBAM (Carbon Border Adjustment Mechanism) podejmują różnorodne działania, aby sprostać nowym regulacjom. Oto kilka przykładów:

1. Przemysł cementowy: Firmy produkujące cement inwestują w technologie zmniejszające emisje dwutlenku węgla, takie jak wykorzystanie klinkieru cementowego o niższym śladzie węglowym.
2. Energia elektryczna: Importerzy energii elektrycznej z krajów trzecich zaczynają korzystać z bardziej ekologicznych źródeł energii, aby ograniczyć emisje związane z produkcją.
3. Nawozy: Producenci nawozów chemicznych wdrażają technologie redukujące emisje podtlenku azotu i dwutlenku węgla, co pozwala na dostosowanie się do wymogów CBAM.
4. Przemysł stalowy: Firmy stalowe inwestują w technologie produkcji stali o niskim śladzie węglowym, takie jak wykorzystanie wodoru jako paliwa.

CBAM nie stosuje się do towarów mających pochodzenie unijne

Został ustanowiony wyjątek. CBAM nie stosuje się dodatkowo do towarów pochodzących z następujących państw:

— Islandia

— Liechtenstein

— Norwegia

— Szwajcaria

i następujących terytoriów:

— Büsingen (gmina niemiecka otoczona terytorium Szwajcarii)

— Helgoland (wyspa należąca do Niemiec)

— Livigno (Lombardia – Włochy – obszar strefy wolnocłowej)

— Ceuta (hiszpańska jednostka administracyjna w Afryce)

— Melilla (hiszpańska jednostka administracyjna w Afryce)

Wprowadzenie CBAM ma rekompensować niekorzystną sytuację konkurencyjną unijnych firm produkujących towary, które są produkowane bez obciążeń wynikających z polityki klimatycznej Unii Europejskiej.

Warto wspomnieć, że od początku 2026 r. jedynie firmy zarejestrowane na potrzeby CBAM jako „Upoważnieni Zgłaszający” będą mogły importować do UE wyroby objęte CBAM.

Towary CBAM

Mechanizm CBAM dotyczy towarów z listy poniżej, ujętych w załączniku I rozporządzenia 2023/956 (po myślniku podano gaz cieplarniany). Produkty objęte to:

a) Cement, w tym:

• Klinkier cementowy – dwutlenek węgla,
• Cement glinowy – dwutlenek węgla,
• Biały cement portlandzki, nawet sztucznie barwiony – dwutlenek węgla.

b) Energia elektryczna (dwutlenek węgla).

c) Nawozy mineralne lub chemiczne, zawierające dwa lub trzy z pierwiastków nawozowych: azot, fosfor i potas:

• Kwas azotowy i mieszaniny nitrujące – dwutlenek węgla i podtlenek azotu,
• Azotany potasu – dwutlenek węgla i podtlenek azotu,
• Amoniak, bezwodny lub w roztworze wodnym – dwutlenek węgla,
• Nawozy mineralne lub chemiczne, azotowe – dwutlenek węgla,
• Nawozy mineralne lub chemiczne, zawierające dwa lub trzy pierwiastki nawozowe: azot, fosfor i potas – dwutlenek węgla i podtlenek azotu.

d) Żeliwo i stal – dwutlenek węgla, z wyjątkiem:

• Żelazokrzemu,
• Żelazomolibdenu,
• Żelazowanadu,
• Żelazoniobu,
• Żelazofosforu,
• Odpadów i złomu żeliwa i stali oraz wlewek do przetopienia z żeliwa lub stali.

e) Aluminium – dwutlenek węgla.

f) Chemikalia – dwutlenek węgla.

To tylko przykłady towarów objętych CBAM. W celu ich dokładnej identyfikacji powinno się sprawdzić w dokumentach celnych, czy kody CN importowanych towarów znajdują się w załączniku I rozporządzenia CBAM 2023/956.

Przepisy dotyczące CBAM

Mechanizm dostosowania cen na granicach z uwzględnieniem emisji został wprowadzony przepisami (CBAM rozporządzenie):

• Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/956 z dnia 10 maja 2023 r. Ustanawiające mechanizm dostosowywania cen na granicach z uwzględnieniem emisji CO2 (Dz. U. UE L 130 z 16.05.2023, s. 53)
• Rozporządzenie Wykonawcze Komisji (UE)  2023/1773 z dnia 17 sierpnia 2023 r. ustanawiające zasady stosowania Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/956 w odniesieniu do obowiązków sprawozdawczych do celów mechanizmu dostosowywania cen na granicach z uwzględnieniem emisji CO2 w okresie przejściowym (Dz. U. UE L 228 z 15.9.2023, s. 94, ze zm.)

Opracowała: Edyta Szpanier

Stan danych na dzień: 21.03.2025